Η αποδόμηση του γερμανικού εργασιακού θαύματος και, μαζί, των εθνοκεντρικών αφηγήσεων

   Ιδέες......     

• 
  
• Previous
• Next

του Οδυσσέα Αϊβαλή*

Η εργασία του Κλάους Ντέρε για το Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ «Το γερμανικό εργασιακό θαύμα – Μοντέλο για την Ευρώπη;» είναι επίκαιρη και χρήσιμη – μεταξύ άλλων γιατί δείχνει τα όρια της αντιγερμανικής ρητορικής και της αντίληψης της πολιτικής ως αντιπαράθεσης μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας. Σε λίγες σελίδες αναλύει το «θαύμα» του γερμανικού καπιταλισμού, το οποίο υλοποιήθηκε και συντηρείται με την ένταση της εκμετάλλευσης των γερμανών εργαζομένων, και μέσα από ένα πλέγμα απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων. Η επίθεση του γερμανικού κεφαλαίου στην εργασία είναι παρόμοια με αυτή που εξαπολύθηκε και στην Ελλάδα, γεγονός που δείχνει και το αδιέξοδο της εθνοκεντρικής αφήγησης - ή, με άλλη διατύπωση, την ανάγκη λύσεων που συμπεριλαμβάνουν όλους τους εργαζόμενους της Ευρώπης.

Οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στην εργασία που υλοποίησε η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση Σρέντερ, το 2003, είχαν ως συνέπεια η Γερμανία να αποκτήσει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά σε εργαζόμενους-φτωχούς στην Ευρώπη, οι εργαζόμενοί της δηλαδή να αμείβονται κάτω από τα όρια της φτώχειας. Σε σύνολο ενεργού πληθυσμού 42 εκατομμυρίων, τα 8 εκατομμύρια υποαπασχολούνται με 400 έως 800 ευρώ τον μήνα. Ενώ λοιπόν το κατά κεφαλήν παραγόμενο προϊόν της χώρας αυξήθηκε στη διάρκεια της περιόδου του ευρώ, από το 2001 κι έπειτα, κατά 30%, ο πραγματικός μισθός βρίσκεται σήμερα κάτω από τα επίπεδα του 1990. Η ανταγωνιστική θέση της γερμανικής οικονομίας στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη διατήρηση των μισθών σε χαμηλά επίπεδα [1].

Οι μεταρρυθμίσεις Hartz ευνοούσαν τις mini-jobs, δηλαδή τη μερική απασχόληση μερικού χρόνου, και τις midi-jobs, απασχόληση μισού χρόνου. Με μια απλή διαδικασία ένας εργοδότης μπορεί να προσλάβει έναν εργαζόμενο με χαμηλό μισθό, με μειωμένες ασφαλιστικές εισφορές, χωρίς να εντάσσεται σε συλλογική σύμβαση εργασίας. Από το 2003 έως το 2004 δημιουργήθηκαν 2.000.000 νέες mini-jobs, όπου η πλειοψηφία αφορούσε ήδη απασχολούμενους. Το 2005 δημιουργούνται οι δουλειές με «ένα ευρώ την ώρα» (one euro jobs), επιδοτούμενες θέσεις εργασίας σε κοινωφελείς υπηρεσίες. Το αποτέλεσμα των πολιτικών απορρύθμισης της αγοράς εργασίας στη Γερμανία ήταν να αυξηθούν οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι/ες, ενώ η ανεργία εξακολουθούσε να αυξάνεται [2].

* * *

Η πεποίθηση ότι οι εργαζόμενοι/ες στις οικονομικά ισχυρές χώρες βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση συγκριτικά με τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες στις υπόλοιπες «υπανάπτυκτες» χώρες, έχει την προέλευσή της στις θεωρίες μητρόπολης-περιφέρειας, που διαπερνούν και την Αριστερά. Σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες, οι μισθοί στις καπιταλιστικές μητροπόλεις αυξάνονται ως αποτέλεσμα της οικονομικής ανάπτυξης, ενώ οι κοινωνικές αντιθέσεις βρίσκουν τρόπους να διευθετηθούν, χωρίς να αμφισβητείται το κοινωνικό σύστημα. Η ανάπτυξη κάνει δυνατή τη συναλλαγή ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία και αμβλύνει τους ταξικούς ανταγωνισμούς, επιτυγχάνοντας την κοινωνική συναίνεση [3].

Απορρυθμίζοντας την εργασία

Στο πρώτο μέρος της εργασίας του Ντέρε, λοιπόν, περιγράφονται οι μεταρρυθμίσεις της γερμανικής αγοράς εργασίας. Με γνωστά επιχειρήματα, όπως ότι «οι Γερμανοί και οι Γερμανίδες ζούσαν πάνω από τις δυνατότητές τους» ή ότι το γερμανικό κράτος ήταν υπερδιογκωμένο (σ. 6), η γερμανική σοσιαλδημοκρατία υιοθέτησε νεοφιλελεύθερες πολιτικές προκειμένου να αποδομηθεί το κοινωνικό κράτος, να εμπεδωθούν η εξατομίκευση και να επικρατήσει η λογική του ανταγωνισμού.

Οι αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις στην Γερμανία δημιούργησαν μια ζώνη επισφαλώς εργαζομένων δίπλα στους μόνιμους εργαζόμενους. Η ζώνη επισφάλειας περιλαμβάνει σήμερα αρκετές κατηγορίες, όπως ενοικιαζόμενους εργαζόμενους και συμβάσεις έργου, με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό του εργατικού δυναμικού. Αποφασιστικός παράγοντας για την αποδόμηση της εργασίας από τις επιχειρήσεις και το κράτος ήταν η μεγάλη υποχώρηση της οργανωτικής δύναμης των συνδικάτων. Ενώ λοιπόν ο βαθμός συνδικαλιστικής συμμετοχής ήταν γύρω στο 35% το 1980, το 2013 μειώθηκε στο 18% (σ. 13).

Οι μεταρρυθμίσεις Hartz επιβλήθηκαν, μεταξύ άλλων, για να αντιμετωπιστεί ο μεγάλος αριθμός των μακροχρόνια ανέργων. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, η ανεργία θα έπρεπε να γίνεται στο εξής αντιληπτή ως προσωπική ευθύνη του ανέργου και να αντιμετωπίζεται ως ατομικό πρόβλημα. Παράλληλα, η μερική εργασία θα μείωνε τυπικά την ανεργία, στην πραγματικότητα όμως θα ανάγκαζε τους μόνιμους εργαζόμενους να πειθαρχήσουν, με την απειλή της πτώσης τους στη ζώνη της επισφάλειας.

Προκειμένου να γενικευθεί ο ανταγωνισμός, στις υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας εισήχθησαν χρηματοπιστωτικά εργαλεία, όπως οι διαδικασίες αξιολόγησης, διατύπωσης στοχοθεσίας και κατάρτισης προϋπολογισμού με συγκεκριμένα κριτήρια. Στην λογική αυτή, αν ο/η άνεργος/η αρνείται τη θέση εργασίας που του προσφέρεται από τις υπηρεσίες απασχόλησης (δημόσιες ή ιδιωτικές), τότε χάνει τμήμα ή ολόκληρο το επίδομα ανεργίας (σ. 15).

Προσδιορίζοντας την επισφάλεια

Στο δεύτερο μέρος της εργασίας, ο Ντέρε προσεγγίζει την έννοια της επισφάλειας στην εργασία, τις αιτίες που επιλέγεται ως κεντρική στρατηγική του κεφαλαίου και του κράτους, και τις επιπτώσεις στους εργαζόμενους και στις εργαζόμενες. Μια εργασιακή σχέση είναι επισφαλής όταν δεν παρέχει εισόδημα πάνω από το κοινωνικά αναγκαίο όριο διαβίωσης. Η ανασφάλεια στην εργασιακή δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσμα την απουσία νοήματος, την έλλειψη συμμετοχής και αναγνώρισης, καθώς και με την ανασφάλεια στο σχεδιασμό της ζωής (σ. 16).

Η συνεχής μετατόπιση από τη ζώνη της επισφάλειας στην ανεργία (ζώνη της απένταξης) και η συχνή αλλαγή εργασιακών χώρων, δημιουργούν ευέλικτους φθηνούς εργαζόμενους, με περιορισμένες δυνατότητες για συλλογικές διεκδικήσεις. Με αυτή τη μεθοδολογία κανονικοποιείται η επισφάλεια ως πρότυπο εργασίας για τους νέους εργαζόμενους. Σύμφωνα με την νεοφιλελεύθερη αφήγηση, η μοναδική διέξοδος από το καθεστώς της επισφάλειας είναι ο ατομικός δρόμος των συνεχών επιμορφώσεων και της πειθάρχησης στην εργασία. Όμως ο φόβος επιστροφής στη ζώνη επισφάλειας συνεχίζει να επιδρά και μετά την έξοδο, μετατρέποντας την εργασία σε μια συνεχή προσπάθεια διατήρησης της εργασίας.

Η επισφάλεια στην εργασία αποτελεί κύρια "μέθοδο" του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού σε όλη την Ευρώπη προκειμένου να εξασφαλιστεί η διευρυμένη ανάπτυξη και η κερδοφορία του. Η απάντηση των «από κάτω» μέσα από συλλογικούς αγώνες και διεκδικήσεις θα καθορίσει τον κοινωνικό συσχετισμό και τη συνέχεια ή μη της επισφάλειας. Τα κοινά προβλήματα των εργαζομένων στις χώρες τις Ευρώπης διαμορφώνουν ένα ευνοϊκό πεδίο ανάπτυξης ταξικής αλληλεγγύης, ώστε να πολλαπλασιαστεί η αποτελεσματικότητα των αγώνων.

____________
Σημειώσεις:

[1] Χρήστος Λάσκος, "Οι προοπτικές του γερμανικού καπιταλισμού", Ενθέματα Κυριακάτικης Αυγής, 20.10.2013

[2] Philippe Askenazy, Οι τυφλές δεκαετίες. Απασχόληση και ανάπτυξη (1970-2010), εκδόσεις Πόλις.

[3] Γιάννης Μηλιός, "Ο ιμπεριαλισμός και οι θεωρίες μητρόπολης-περιφέρειας", Θέσεις, τ.5, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 1983.

~~~~~~~~~~~~~~~

http://rednotebook.gr/2015/03/i-apodomisi-tou-germanikou-ergasiakou-thavmatos-ke-mazi-ton-ethnokentrikon-afigiseon-tou-odissea-aivali/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Άλλα δημοσιεύματα του Οδυσσέα Αϊβαλή

Διεκδικώντας τα κοινωνικά αγαθά: η συγκρότηση της κοινότητας μέσα στην πόλη Ημ/νια: 13/05/2014 Oι λαϊκές συνελεύσεις με δημοκρατικές διαδικασίες διεκδικούν από τα κάτω τη δημοκρατία που περιορίζει το κράτος, δημιουργώντας κύτταρα άμεσης δημοκρατίας στις γειτονιές. Οι αυτοδιαχειριζόμενοι κοινωνικοί χώροι, τα κοινωνικά ιατρεία, οι μορφές μη καπιταλιστικής παραγωγής, οι αγορές χωρίς μεσάζοντες, οι κινηματογραφικές λέσχες, διαμορφώνουν χώρους απεμπλοκής των εργαζομένων από το κεφάλαιο, εκπαιδεύουν στη λογική της οικονομίας των αναγκών και λειτουργούν ως μηχανισμοί παραγωγής και καλλιέργειας της ιδεολογίας των εκμεταλλευόμενων τάξεων » Aναλυτικά

My School: Το σχολείο της βιοεξουσίας Ημ/νια: 17/04/2014 ΟΛΜΕ και σύλλογοι γονέων ζητούν να μην τεθεί σε λειτουργία η βάση δεδομένων My School, με την οποία καταγράφεται καθημερινά η ζωή της σχολικής μονάδας: ποιός απεργεί, ποιός απουσιάζει, ποιός συμμετέχει στην κατάληψη, ποιός αριστεύει, ποιός περισσεύει » Aναλυτικά

Ο Αναγνωστάκης, η πρώτη μεταπολεμική γενιά και η αντι-ήττα Ημ/νια: 21/03/2014 Ο Αναγνωστάκης αναφέρει ότι ο όρος «ποίηση της ήττας» ήταν μια ταμπέλα που εύκολα είχε δοθεί και είχε σφραγίσει ένα μόνιμο τρόπο κριτικής συμπεριφοράς. Η ποίηση της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς περιγράφει την αντιήττα » Aναλυτικά

Αυταρχικός κρατισμός @2014 Ημ/νια: 03/02/2014 Εκτός από την αντιμετώπιση των αντιστάσεων, η αυταρχική αντίδραση του κράτους έχει στόχο την διατήρηση του ακροατηρίου της παραδοσιακής δεξιάς με το δόγμα του νόμου και της τάξης » Aναλυτικά

Δουλεύεις και η τύχη σου κοιμάται Ημ/νια: 02/02/2014 Πριν από λίγες μέρες οι εργαζόμενοι στην Pizza Fan έβγαλαν μία ανακοίνωση στην οποία περιγράφουν τις συνθήκες εργασίας, με αφορμή το τροχαίο ενός διανομέα και την αντίδραση της υπεύθυνης του καταστήματος. Το πρώτο πράγμα που ρώτησε ήταν αν χάλασαν οι πίτσες και το δεύτερο ζήτημα ήταν να μη καταγραφεί ως εργατικό ατύχημα » Aναλυτικά

Αόρατοι ή νικητές: η επισφάλεια και το αντιπαράδειγμα της αυτοδιαχείρισης Ημ/νια: 14/12/2013 Η απάντηση των εργαζόμενων τάξεων, από τη στιγμή που το κεφάλαιο θέτει διαρκώς τμήματά τους εκτός παραγωγικής διαδικασίας, χρειάζεται να ενσωματώνει το ζήτημα της λειτουργίας των επιχειρήσεων που κλείνουν από τους εργαζόμενους. Με αυτόν τον τρόπο, σε πρώτη φάση διασώζεται παραγωγικό δυναμικό. Επιπλέον, ένα κίνημα αυτοδιαχείρισης της παραγωγής αμφισβητεί το διευθυντικό δικαίωμα και μπορεί να πάρει χαρακτήρα δυαδικής εξουσίας » Aναλυτικά

Οι προλετάριοι όλων των χωρών να ενωθούν ή να μην ενωθούν; Ημ/νια: 03/12/2013 Το εθνικό αίσθημα σήμερα μπορεί να έχει προοδευτική μορφή ή οδηγεί στον εθνικισμό; Ο ελληνικός εθνικισμός είναι εθνικισμός των καταπιεσμένων; Δηλαδή η ελληνική αστική τάξη είναι κυρίαρχη ή υποτελής; Κερδίζει ή χάνει μέσα στην κρίση; Αν η εθνική στρατηγική είναι τα Μνημόνια; Υπάρχει σήμερα πεδίο ανάπτυξης εθνικών-απελευθερωτικών αγώνων; Οι εθνικές επιλογές της Αριστεράς στο παρελθόν οδήγησαν σε νίκες ή σε ήττες; » Aναλυτικά

Βλέπεις Νίκας; Είναι ο ελληνικός καπιταλισμός Ημ/νια: 14/11/2013 Οι εργαζόμενες τάξεις συγκροτούνται όταν υπάρχει πολιτικό κίνημα για την επιβολή του ιδιαίτερου ταξικού συμφέροντος τους ως γενικό κοινωνικό συμφέρον. Καθήκον της Αριστεράς είναι αυτή η συγκρότηση των εργαζόμενων δυνάμεων σε τάξη » Aναλυτικά

Αντιρατσιστική και διαπολιτισμική εκπαίδευση: να βγάλουμε την ακροδεξιά από το σχολείο Ημ/νια: 27/10/2013 Οι προκαταλήψεις δεν μειώνονται μέσα από την απλή πληροφόρηση για τις πολιτισμικές διαφορές. Χρειάζεται, επιπλέον, η δημιουργία ενός αναλυτικού προγράμματος που επιτρέπει στους μαθητές να ερευνήσουν τους τρόπους με τους οποίους ο ρατσισμός κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους » Aναλυτικά

Για την απήχηση του φασισμού Ημ/νια: 05/10/2013 Η υπερεκτίμηση του ιμπεριαλισμού και του γεωπολιτικού στοιχείου υποβαθμίζει την ταξική πάλη στο εσωτερικό του κοινωνικού σχηματισμού. Χωρίς να υποτιμάται ο ρόλος του ιμπεριαλισμού, το διεθνές πεδίο της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας δεν καταργεί την αυτονομία των κρατών-κρίκων της αλυσίδας, αλλά κατά κάποιον τρόπο τη σχετικοποιεί και την αναδιοργανώνει » Aναλυτικά

Σ’ ένα τρόλεϊ στο Περιστέρι: Ο Θανάσης, η ανεργία και τα κοινωνικά αγαθά Ημ/νια: 27/08/2013 Η χρηματική όψη του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος δεν αποτελεί παρά μία μόνο όψη του «κοινωνικού μισθού». Διασφαλίζοντας τη βασική διαβίωση, μετατρέποντας εμπορεύματα σε δημόσια αγαθά, όπως για παράδειγμα καλές και φτηνές δημόσιες συγκοινωνίες, προχωρώντας σε δίκαιη φορολογία, γενικεύοντας το παράδειγμα του «χωρίς μεσάζοντες» στην τροφή, παίρνουμε μια σειρά από μέτρα με γνώμονα τι δικαιώματα έχει κανείς και πώς η κοινωνία ως σύνολο τα διασφαλίζει - και όχι ποια είναι η οικονομική δυνατότητα που έχει καθένας για να καταναλώνει » Aναλυτικά

Μετατρέποντας τον εργαζόμενο σε «ωφελούμενο» Ημ/νια: 22/07/2013 Το πείραμα του ωφελούμενου εργαζόμενου έχει διπλή απεύθυνση: αφενός προσφέρει 35.000 δωρεάν εργαζόμενους στις επιχειρήσεις χωρίς δυνατότητα εργασιακών διεκδικήσεων και, αφετέρου, διαπαιδαγωγεί ένα μεγάλο κομμάτι νέων εργαζόμενων στη λογική της επιδοματικής εργασίας με την οποία δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές βιοτικές τους ανάγκες » Aναλυτικά

Μερικές σκέψεις με αφορμή το συνέδριο Ημ/νια: 12/07/2013 Καμία αριστερή πρόταση κοινωνικού μετασχηματισμού και εξόδου από την κρίση δεν μπορεί, κατ΄ αρχήν, να υπάρξει, εάν δε βάζει στο κέντρο της ανάλυσής της την διεθνιστική αλληλεγγύη των εργατικών τάξεων, των ανθρώπων που φτωχοποιούνται και περιθωριοποιούνται, σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη, ευρωπαϊκή και παγκόσμια, κλίμακα. » Aναλυτικά